Vorig jaar stonden we aan de poort van Petrus. Dit jaar reisden we af naar Bolgheri voor een exclusief bezoek aan Tenuta San Guido. Daar wordt de iconische Sassicaia gemaakt, de wijn die Italië op de internationale wijnkaart zette.

I FROZE MY ASS FOR THE 81 SASS stond op een button die werd uitgedeeld aan mensen die in de rij stonden om een fles Sassicaia 1981 te bemachtigen bij de drankenwinkel SAG in Montreal, Canada. Ondanks de vrieskou stonden mensen al vanaf 05.00 uur in de rij te wachten voor de deur van de winkel die om 10.00 uur open zou gaan. Iedereen mocht slechts één fles kopen. Veel van de Italiaanse restaurants stuurden leden van hun personeel, vrien-den en familieleden om een fles te kopen, om zo voldoende voorraad te bemachtigen. Het geeft aan hoe gewild een fles Sassicaia toen was; en dat is hij nog steeds, want de wijn is altijd binnen enkele uren na de release volledig uitverkocht.

Wanneer in de redactievergadering de opvolging van Frénk van der Lindens verhaal over Petrus in het kerstnummer van vorig jaar ter sprake komt, opper ik Sassicaia van Tenuta San Guido. Er zijn een aantal domeinen ter wereld die hermetisch zijn afgesloten voor de buitenwereld en San Guido is er een van. Maar niet voor Okhuysen: deze Super Tuscan – gemaakt van grotendeels cabernet-sauvignon – wordt door hen sinds 2015 in Nederland verdeeld. Er wordt besloten om een interviewverzoek in te dienen voor de ambassadeur van Tenuta San Guido, Priscilla Incisa della Rocchetta, kleindochter van Mario Incisa della Rocchetta, de bedenker van Sassicaia. Vanwege mijn artikelen in Decanter en Proefschrift, en diepte-interviews met Lalou Bize-Leroy en sommelier Enrico Bernardo voor 200%, vraagt Xavier of ik hem wil vergezellen naar Italië.

De avond voor het vertrek naar Italië lees ik het verhaal over Petrus nog eens door. Ik constateer dat wat Frénk heeft geschreven een opvallende overeenkomst heeft met het verhaal dat ik ga schrijven: zowel Frénk als ik hebben nooit van ons leven een druppel gedronken van de wijn waar we over gaan schrijven. Voor Frénk was het zelfs de vraag of hij de wijn tijdens zijn bezoek aan het chateau zou proeven. Xavier stelt mij in het vliegtuig gerust dat we tijdens ons bezoek zeker Sassicaia zullen proeven.

Tenuta San Guido ligt in Bolgheri in de provincie Livorno, een kustprovincie van Toscane. Het landgoed heeft een opmerkelijke vorm: een rechthoekige strook van dertien kilometer lang die van de Tyrreense zee tot aan de bergen loopt en maar liefst 2500 hectares beslaat. Dwars door het midden loopt een kaarsrechte weg van vijf kilometer lang, met aan weerszijden reusachtige cipressen en, enigszins verborgen, daarachter wijngaarden, olijfboomgaarden, groentetuinen, weilanden, landbouwgrond en zelfs een paardenracebaan. Ook al maken ze hier Bordeaux stijl wijnen, ze proberen bezoekers niet te imponeren zoals de chateaus gelegen aan de D2 route in Haut-Médoc. Nergens op het landgoed is de naam van Tenuta San Guido of Sassicaia groot op een muur geschilderd, ook geen grote gietijzeren hekken, geen lange oprijlaan die leidt naar een statig chateau. Op San Guido blijft men liever discreet. Xavier rijdt zelfs eerst voorbij aan de okergele villa waar we worden ontvangen door Priscilla Incisa en Elena Brachini, communicatiemanager van San Guido.

De villa is huiselijk ingericht met vloerkleden en comfortabele sofa’s en doet denken aan een Engels countryhouse. Op de salontafel ligt een stapel historische en moderne kunstboeken. Ook is de passie van de familie voor paarden in de ruimte zichtbaar. Niet alleen in Priscilla’s signature kapsel, een strakke paardenstaart, maar ook aan de muren die volhangen met pren-ten van volbloed renpaarden. Ik neem plaats op een blauwe sofa onder een afbeelding van het andere paradepaardje van Tenuta San Guido, Ribot, Italiës meest succesvolle racepaard.

Het was altijd de wens van Mario Incisa om een volbloed wijn te maken, en voor hem was dat een type bordeaux. In een brief aan de bekende criticus Luigi Veronelli schreef hij dat hij als student in de jaren twintig in Pisa regelmatig te gast was bij de hertog van Salviati. Hij dronk daar een wijn gemaakt van hun wijngaarden in Migliarino, waarvan het bouquet hem deed denken aan een bordeaux. In de jaren dertig begon Mario Incisa in Rocchetta in Noord-Italië te experimenteren met pinot noir gerijpt in houten vaten. Toen hij trouwde met gravin Clarice della Gherardesca verhuisden ze naar het Bolgherigebied, waar zijn vrouw een landgoed had geërfd: Tenuta San Guido. In 1944 plantte hij op de zacht glooiende heuvels onder de vesting van Castiglioncello de eerste cabernet-sauvignonwijngaard aan met stekken die hij had gekregen van de Salviatifamilie. Hij ontdekte een gelijkenis tussen de grond in Bolgheri en die in de Graves in Bordeaux, een overwegend kiezelhoudende bodem, die zeer gunstig is voor de productie van grote rode wijnen. Hij noemde de wijn Sassicaia wat is afgeleid van sasso, Italiaans voor steen. De wijn had het bouquet waar hij naar op zoek was.

Het karakter van de cabernet-sauvignon is een andere reden waarom de variëteit zo goed tot z’n recht komt in Bolgheri. “Cabernet-sauvignon kan zich heel goed aanpassen,” vertelt Priscilla. “Je kunt hem bijna overal in de wereld aanplanten en hij pikt alle elementen op die er zijn in de omgeving. Hier in Bolgheri hebben we een mediterrane versie van cabernet-sauvignon omdat we zuidelijker liggen. In de stenen zijn mine-ralen aanwezig die de wijn een enigszins ziltige smaak geven.”

Ook profiteren de druiven van het microklimaat in Bolgheri, dat wordt beïnvloed door de zee en de bergen. De wijnstokken hebben baat bij warme dagtemperaturen, die de suikerontwikkeling bevorderen. De koele nachten geven de wijnstok de gelegenheid om te herstellen van de hitte overdag en hel-pen om aroma’s te ontwikkelen en de zuurgraad te behouden.

Met Sassicaia produceerde Mario Incisa de eerste Bordeaux stijl wijn van Italië. Naast de druivensoorten uit Bordeaux introduceerde hij wijnmaakmethodes die nu de norm zijn maar toentertijd niet, zoals fermentatie in roestvrijstalen vaten en het gebruik van barriques. Incisa was ook op een ander gebied zijn tijd vooruit. In vroegere jaren gaven mensen vaak de voorkeur aan wijnen met een imposante structuur, maar Incisa gaf juist de voorkeur aan een type wijn dat gebaseerd is op elegantie, met een lager alcoholgehalte en geschikt voor een lange rijping, waarbij het hout geen grote invloed heeft op de sensorische kenmerken. Sassicaia is nooit van die koers afgeweken. Incisa’s aanwijzingen zijn samen met de regels van de oenoloog Giacomo Tachis nog steeds leidend. Anno 2021 maken ze op Tenuta San Guido nog steeds hetzelfde type wijn, zoals Mario Incisa voor ogen had.

Al decennia lang is Sassicaia een van de meest begeerde wijnen ter wereld. In 1994 werd het een eigen DOC als subgebied binnen de DOC van Bolgheri en in 2013 werd deze terroir zelfs geëerd met een eigen DOC, de Bolgheri Sassicaia DOC. Het succes van Sassicaia heeft internationale interesse gekweekt naar Italiaanse wijnen. Producenten uit andere wijngebieden in Italië verhuisden naar Bolgheri om hun eigen wijnbedrijven op te starten waaronder Angelo Gaja afkomstig uit Piemonte. Hij is van mening dat alle Italiaanse wijnproducenten veel te danken hebben aan Sassicaia. De invloedrijke wijncriticus Robert Parker gaf de jaargangen 1985 en 2016 100/100 Parker punten en in 2018 riep Wine Spectator Sassicaia 2015 uit tot Wijn van het Jaar. En dan te bedenken dat de wijn eerst alleen gemaakt werd voor consumptie binnen de familie.

Waarom kwam de eerste jaargang Sassicaia pas in 1968 op de markt? Priscilla: “Mijn grootvader plantte wijngaarden in 1944 aan en hij produceerde heel weinig flessen van zijn eigen wijn in de eerste naoorlogse periode. Het wijngaardareaal was erg klein en hij overwoog daarom niet om zo’n klein volume flessen op de markt te brengen. Hij produceerde wijn op een experimentele manier en de plaatselijke bevolking – de boer, de arbeiders en zijn medewerkers – stonden niet positief tegenover deze wijn. Hij wist dat cabernet-sauvignon daarentegen een andere verfijning en een langere rijpingsperiode nodig heeft. Daarom ging mijn grootvader, ondanks de kritiek, op zijn eigen manier door met produceren, in de overtuiging dat zijn wijn, na een rijpingsperiode in houten vaten gedurende een bepaalde periode, veel meer waardering zou oogsten.

Deze waardering kwam onder andere van onze neven Antinori, die al zeer actief waren als wijnproducenten en handelaren. Dankzij de aanmoediging van mijn vader, Nicolò, en mijn oom Piero, werd mijn grootvader overtuigd om een uitdaging aan te gaan, namelijk het omvormen van een familiewijn tot een product dat op de markt kon worden aangeboden. Het verliep allemaal niet gemakkelijk of snel vanaf de eerste productiejaren die dateren uit de naoorlogse periode tot de wijn bijna 30 jaar later voor het eerst op de markt werd gebracht. Mijn grootvader vreesde dat hij onder druk van de markt misschien concessies zou moeten doen aan de kwaliteit van de wijn. Er ontstond echter een perfecte samenwerking tussen mijn vader en mijn grootvader, en de familie Antinori, die de medewerking van hun oenoloog Giacomo Tachis aanbood. Tachis verdient ook een pluim voor het feit dat hij intelligentie en professionaliteit aan de dag heeft weten te leggen bij het benaderen van Sassicaia zonder de belangrijkste kenmerken ervan te vervormen.”

De doorbraak en erkenning van Sassicaia kwam in 1978. Toen Decanter magazine een blindproeverij ‘Grand Clarets’ organiseerde, koos de jury, bestaande uit gezaghebbende critici zoals Hugh Johnson, Clive Coates en Serena Sutcliffe, uit 33 bordeaux blend wijnen Sassicaia 1972 tot winnaar. De uitslag kwam als een complete verrassing. Hoe kon een onbekende wijn – die toentertijd de status had van tafelwijn – uit een onbekend wijngebied 32 andere cabernet-sauvignons die uit de hele wereld waren geselecteerd verslaan? De uitslag was een mijlpaal in de historie van de Italiaanse wijn.

Elena zegt dat het tijd is om de wijnen te gaan proeven en we rijden van de villa naar de wijnkelder. Bij binnenkomst kan ik me niet bedwingen: eerst kijk ik naar de tafel waar de wijnen staan die we straks gaan proeven. Een glimlach verschijnt op mijn gezicht wanneer ik drie flessen zie staan waaronder Sassicaia 2018, het vijftigste oogstjaar dat op de markt is verschenen. We krijgen een korte tour door de imposante kelder waar jaargang Sassicaia 2019 in eiken vaten ligt te rijpen.

Om de spanning op te bouwen proeven we eerst de wijnen die op initiatief van Nicolò Incisa zijn geïntroduceerd: Le Di-fese (in 2002) en Guidalberto (in 2000). Le Difese is gemaakt met de intentie om op jonge leeftijd te drinken en deze 2019 gemaakt van 70% cabernet-sauvignon en 30% sangiovese biedt nu al veel plezier. De wijn is lekker sappig, geuren van kersen, rozijnen, medium bodied met frisse zuren, heerlijk als aperitief. Guidalberto 2019 is een blend van cabernet-sauvignon en merlot, gemaakt met de wens om op jongere leeftijd te kunnen drinken dan Sassicaia. De wijn is duidelijk voller en krachtiger van smaak dan Le Difese. In de neus kruidig, bramen, een lekkere rondeur door de merlot, medium bodied met iets hogere zuren en tanninen. Een serieus glas, maar zeer verteerbaar.

Dan komt het moment suprême en ga ik voor het eerst in mijn leven Sassicaia proeven. Het oogstjaar is 2018, een fris jaar. Ik sluit m’n ogen en concentreer me. Onmiskenbaar ruik ik de paprikageur van de cabernet-sauvignon maar ook specerijen, kruiden en zelfs een hint van grafiet. In de smaak kersen en bramen, balsamico, licht ziltige mineraliteit, het hout is mooi geïntegreerd, elegantie en finesse in een lange afdronk. In een blindproeverij zou ik zeggen dat de wijn is gemaakt van cabernet-sauvignon en op basis van de smaak in de afdronk zou ik zeggen dat de wijn uit Italië komt vanwege de kenmerkende zuren die je terugvindt in veel Italiaanse rode wijnen. Bij sommige Nieuwe-Wereldwijnen gemaakt van cabernet- sauvignon krijg je de indruk dat ze een bordeaux proberen te imiteren, maar deze Sassicaia met een hint van ziltigheid is een prachtige afspiegeling van de terroir in Bolgheri.

Tijdens de lunch in het restaurant op de Tenuta vraag ik Priscilla of het altijd in de lijn der verwachtingen lag dat ze haar vader zou opvolgen. “Helemaal niet,” glimlacht ze. “Als kind was ik vrij om te doen wat ik wilde en er was nooit enige druk om hem op te volgen.” In 1993 rondde ze haar studie af op het French Lycée Chateaubriand in Rome en verhuisde naar Engeland om een studie aan de University College in Londen te volgen. Daar studeerde ze af met een Bachelor’s Degree in kunstgeschiedenis, gevolgd door een Master’s Degree in Italiaanse barokkunst. Toch stapte ze uiteindelijk in haar vaders voetsporen. “Mijn vader was een bescheiden en enigszins verlegen man,” legt Priscilla uit. “Hij vroeg mij of ik namens hem onze wijnen op internationale proeverijen kon vertegenwoordigen. Hoewel ikzelf ook enigszins verlegen ben, haal ik daar veel plezier uit en gaat in het openbaar spreken me goed af.”

Nicolò Incisa is niet dagelijks meer actief op Tenuta San Guido. Het bedrijf wordt geleid door een nieuwe generatie Incisa’s, bestaande uit vijf neven met Priscilla als de ambassadeur. Hoe is het om in de voetsporen te treden van haar vader en grootvader? “Voor het hele gezin is het een grote uitdaging, die wij natuurlijk graag en met trots aangaan. Het geeft ons veel voldoening, maar brengt ook een groot verantwoordelijkheidsgevoel met zich mee. Tegenover onze voorgangers en onze opvolgers. En tegenover alle mensen die hier werken, in sommige gevallen al generaties lang.”

Tot mijn vreugde komt de sommelier naar onze tafel met een oudere fles Sassicaia uit 2015, de jaargang die Wine Spectator in 2018 uitriep tot wijn van het jaar. De wijn is een uur van te voren gedecanteerd, maar wanneer ik hem in het glas ruik, geeft deze zich nog niet. Ik wals de wijn in mijn glas om de aroma’s los te maken. Dan komt er een verleidelijke geur naar boven van zwarte bessen, kruiden, drop en kaneel. De wijn is rijk van smaak met zwoel rijp fruit, licht romig met een hint vanille, geconcentreerd en krachtig, maar hij blijft elegant door de frisse zuren in de afdronk. De wijn geeft me een gelukzalig gevoel.

Xavier vraagt Priscilla verder door over de verantwoordelijkheid die ze voelt om dingen op de juiste manier te doen. “Sassicaia is de enige wijn in Italië die zijn eigen D.O.C. heeft, dus alle ogen zijn op ons gericht. We moeten er zeker van zijn dat we dingen op de juiste manier blijven doen. We kunnen ons geen fouten permitteren. Sassicaia is ook een symbool geworden van Italiaanse wijn. Wij voelen de verantwoordelijkheid dat we iets speciaals vertegenwoordigen van ons land – zeker in het buitenland. We beschouwen het als een gezonde druk en we kunnen niet op onze lauweren rusten.”

Slechts honderd van de 2500 hectaren op Tenuta San Guido zijn aangeplant met wijnstokken, waarvan 77 hectare Sassicaiawijngaarden. In een goed jaar worden er gemiddeld 280.000 flessen van Sassicaia gemaakt. Je vraagt je af waarom ze niet meer wijngaarden aanplanten wanneer er zoveel vraag is naar Sassicaia. Priscilla vertelt dat de kleine hoeveelheid wijngaarden van het landgoed een van de redenen is die de wijn nu juist zo bijzonder maakt. “Mensen realiseren zich niet dat de omgeving rondom de wijngaarden ervoor zorgt dat de wijn zo goed is. Het wildreservaat aan de Tyrreense zee en de biodiversiteit op ons landgoed spelen een belangrijke rol in het bestaan en de duurzaamheid van het ecosysteem. Enkele voordelen van biodiversiteit voor het ecosysteem zijn bijvoorbeeld: bestuiving, zuivere lucht en water, en klimaatregeling. Dit draagt allemaal bij aan de kwaliteit van de wijn.”

Op de terugweg naar Pisa zijn we verguld dat we getrakteerd werden op Sassicaia 2015. En Xavier heeft nog een toegift voor mij in petto want hij wil mij nog een oude fles Sassicaia laten proeven. Twee weken later bij restaurant Zoldering heerst bij mij een gevoel van opwinding wanneer Xavier een fles Sassicaia 2008 op tafel onthuld. De wijn zit in een transitiefase van secondaire naar tertiaire aroma’s met geuren van leer, grafiet, champignons, licht animaal en in de smaak ravissant rijp fruit, fluweelzacht op de tong. De wijn is krachtig maar blijft luchtig, gracieus, prachtige structuur en perfect in balans. Hier proef je de magie van een gerijpte fles Sassicaia.Het is het bewijs dat Sassicaia thuishoort in het rijtje van de iconische wijnen ter wereld waaronder Petrus, Yquem, Grange, Dominus, Romanée-Conti, Hermitage van Jean-Louis Chave of Unico van Vega Sicilia. Het is een voorrecht om zo’n bijzondere wijn te mogen proeven. En een mooie bijkomstigheid: I didn’t have to freeze off my ass for it. 

Heeft u interesse in Sassicaia en wilt u weten wat de mogelijkheden zijn, neem dan telefonisch of via de mail contact met ons op.