Ook wij proberen steeds duurzamere keuzes te maken: we eten iets minder vlees, en het liefst lokaal en biologisch geteeld. En als we het over wijn hebben, drinken we minder bij de doordeweekse maaltijd. Maar áls er dan iets opengaat, dan wel een mooie fles van een goede producent. Kwaliteit blijft natuurlijk altijd leidend. Enerzijds komt die trend van ‘minder maar beter’ voort uit gezondheidsoverwegingen – we weten immers dat te veel vlees en te veel alcohol niet goed voor ons zijn – maar ook het duurzaamheidsaspect speelt een steeds grotere rol.
We zullen in het kader van klimaatverandering toch iets aan onze ecologische voetafdruk moeten doen. Ook de wijnwereld staat wat dat betreft niet stil. Duurzaamheid is dan ook een thema dat we vaak aansnijden als we op bezoek zijn bij onze producenten. Nu zijn wijnboeren, zeker in familiebedrijven, van nature gewend om over de toekomst na te denken. Al is het maar omdat wijnstokken die zij nu planten, pas bij de volgende generatie tot volle wasdom zullen komen. Zij weten als geen ander hoe belangrijk het is om zorg te dragen voor het stukje aarde dat hun is toebedeeld. Uit respect voor de natuur, maar ook omdat zij – en de generaties na hen – moeten leven van de grond en de opbrengsten ervan.
Het bio-keurmerk
Dat de meeste wijnboeren – en zeker de boeren met wie Okhuysen werkt – op een verantwoorde manier wijn willen maken, staat wat ons betreft buiten kijf. Maar wat daarvoor de beste manier is, daarover verschillen de meningen wel eens. Er zijn natuurlijk de bekende keurmerken waar producenten certificering voor aan kunnen vragen. Het lichtgroene blaadje is daarvan wellicht het bekendste voorbeeld. De meeste mensen zullen weten dat dat betekent dat de wijn biologisch gemaakt is. Velen zullen daarbij gelijk een positieve associatie hebben: beter voor het milieu, duurzaam, gezond! Hoewel wij groot fan zijn van veel biologisch gemaakte wijnen, zijn we door de jaren heen en na vele gesprekken met onze wijnmakers wel wat kritischer geworden op verschillende bio-keurmerken.
Zeker, die keurmerken brengen het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen terug, iets wat wij natuurlijk toejuichen. Maar wat veel mensen niet weten, is dat het bio-keurmerk helemaal niets voorschrijft over duurzaamheid, energie- en waterverbruik, de beperking van broei-kasuitstoot en het behoud van biodiversiteit. Gelukkig zien we steeds meer producenten die bewust kiezen voor een duurzame bedrijfsvoering en van de gebaande paden en keurmerken afwijken.
Is biologische wijn eigenlijk wel altijd duurzaam?
Bio-wijn wordt vaak geassocieerd met schoon en gezond vanwege het feit dat er geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. Dat gaat echter vooral om onze eigen gezondheid. Als we naar de milieubelasting van de wijnindustrie kijken, zien we dat transport meestal de grote boosdoener is, op de voet gevolgd door de productie van het glas en het karton van het verpakkingsmateriaal. En over deze onderwerpen rept de bio-wetgever dan weer met geen woord. Het is aan de producent zelf om daar een duurzame invulling aan te geven. Tegenstrijdig genoeg leidt biologische wijnbouw in sommige gevallen zelfs tot extra vervuiling. Een goed voorbeeld zagen we in Bordeaux in 2021, waarbij bio-boeren twintig tot 25 keer kopersulfaat (Bordeauxse pap) moesten sproeien tegen meeldauw en dus al die keren met hun zware dieseltractoren de wijngaard in moesten. Als je kijkt naar dat dieselverbruik, en weet dat het aanstampen van de grond het bodemleven aantast en dat er ook nog eens een grote hoeveelheid koper in de grond komt, heiligt het doel dan nog de middelen? Zou het in dit specifieke geval niet veel beter zijn voor het milieu om één of twee keer gericht te sproeien met een synthetisch middel, dat afbreekbaar is en geen residuen in het eindproduct achterlaat?
Natuurlijk, we moeten zo snel mogelijk af van producten zoals Roundup (glyfosaat), dat werkelijk alles doodt wat het op zijn weg tegenkomt. Maar juist het gebrek aan flexibiliteit om maatwerk toe te kunnen passen op specifieke situaties, maakt dat sommige wijnboeren afhaken en er bewust voor kiezen om geen bio-certificering aan te vragen. Terwijl ze vaak juist heel duurzaam werken. En, zo vragen we ons af, is het niet ook een beetje vreemd dat er voor een producent uit de zonnige Languedoc – waar ze blij zijn als het een keer regent tijdens het groeiseizoen – exact dezelfde bio-regelgeving geldt als voor een boer uit de Loire? Daar hebben ze notoir te kampen met een hoge vochtigheid en daarom is er een veel hogere ziektedruk.
Paul Bizard van Château d’Épiré in Savennières (Loire) is een goed voorbeeld van zo’n producent. Hij onderzocht de mogelijkheden om compleet biologisch te gaan werken in zijn wijngaarden en koos daarvoor één perceel uit als testcase. Al snel moest hij terugkomen op zijn goede voornemens. De ziektedruk in dit gedeelte van de Loire blijkt gewoonweg te hoog om helemaal zonder bestrijdingsmiddelen wijn te maken. Dat wil zeggen, wijn maken op een winstgevende manier. Hij kiest daarom voor een manier die wél bij hem en zijn specifieke situatie past en werkt nu volgens het Haute Valeur Environnementale keurmerk, dat vooral gericht is op duurzaamheid en het in stand houden van de biodiversiteit. Hij liet bijen- en nestkasten plaatsen om insecten en vogels naar de wijngaard te trekken. Ook laat hij om de twee rijen een strook gras tussen de stokken groeien voor een gezond bodemleven. Tijdens een bezoek aan Savennières konden we constateren: zijn wijngaarden stonden er nooit mooier en ge-zonder bij dan op dit moment.
Gezonde bodems, gezonde wijnstokken
De welwillende, duurzaam werkende wijnboer is zich er steeds meer van bewust hoe belangrijk het in stand houden van de biodiversiteit is. Vaak wil dit soort producenten daarom juist méér doen dan binnen de bio-regelgeving wordt opgedragen. Een van de grootste gevaren voor een gezond ecosysteem is een monocultuur. Dat houdt in dat er op een stuk grond slechts één gewas wordt verbouwd, in dit geval de wijnstok. Denk maar eens aan wijnregio’s als Champagne, Bordeaux of bepaalde gedeeltes van Spanje waar je zeeën van wijngaarden vindt (die soms zelfs biologisch verbouwd worden), zonder ook maar een enkele boom of een bosje ertussen. Dit soort monoculturen zorgt voor de opkomst van resistente parasieten en daarmee een verhoogde ziektedruk in de wijngaard.
Château Cheval Blanc in Bordeaux is een producent met een sterke duurzaamheidsvisie die hier actief mee aan de slag gegaan is. Zij kozen ervoor een deel van hun wijnstokken te rooien en daar bomen voor in de plaats te planten; maar liefst tachtig per hectare. De bomen hebben een gunstige uitwerking op de bodemkwaliteit en zorgen voor broodnodige schaduw. Daarnaast vormen ze een natuurlijke habitat voor allerlei vogels, die weer schadelijke insecten opeten. Technisch directeur van Cheval Blanc, Pierre-Olivier Clouet zet in een interview met Decanter zijn visie uiteen: “Het lijkt misschien of we veel opge-ven, maar 80% van onze winst zit ondergronds. De wortels van de bomen vormen een ondergronds netwerk dat schimmels aanvalt, wat zorgt voor een betere weerbaarheid van onze wijnstokken.”
Daarnaast planten ze op Cheval Blanc allerlei gewassen tussen de wijnstokken en worden er dieren gehouden op het domein. Het idee is om op termijn helemaal zelfvoorzienend te zijn: een schoolvoorbeeld van een polycultuur. Als je bedenkt dat één wijnstok ongeveer goed is voor zes druiventrossen en daarmee één fles wijn (ter waarde van honderden euro’s!), begrijp je hoezeer ze bij Cheval Blanc vertrouwen op hun ‘agro-eco-logische’ filosofie, zoals ze die zelf noemen.
Een ander interessant initiatief is Sustainable Wine Roundtable, een collectief waarin verschillende partners uit de internationale wijnwereld samenwerken aan een gezondere, duurzamere wijnindustrie. Een van de oprichters is Domaine Montlobre, het kwaliteitsdomein uit de Languedoc waar Okhuysen al twintig jaar mee samenwerkt. Een hot topic tijdens deze rondetafelgesprekken is de ontwikkeling van duurzamere verpakkingsmaterialen voor de wijnindustrie. Waar een zware, glazen wijnfles nog niet zo lang geleden werd gezien als teken van kwaliteit, wordt hier inmiddels heel anders over gedacht. Bij de productie en het transport van glas wordt namelijk veel CO2 uitgestoten en water verbruikt. Hoe zwaarder de fles, des te vervuilender deze dus is voor het milieu. Binnen deze groep vooroplopers worden best practices uitgewisseld en denken ze op praktisch niveau na over duurzame oplossingen. Zoals bijvoorbeeld de welbekende bag in box (bib), de zak met wijn, verpakt in een kartonnen doos met tapkraantje: een product dat waarschijnlijk net zoveel haters als fans kent. De bib wordt vaak nog ten onrechte geassocieerd met ‘simpele’ wijn, maar feit is dat de bag in box een bijzonder duurzame manier van wijn verpakken is. De wijn blijft ook nog eens langer goed na opening én het transport kan veel efficiënter – en dus goedkoper – geregeld worden. Is het de meest romantische manier van verpakken? Dat natuurlijk niet, maar wat als de transport- en energiekosten nog harder gaan stijgen dan dat ze nu al doen? Hebben we dan nog steeds de luxe om het uiterlijk zo belangrijk te vinden?
Bio is niet heilig
Een fles met een bio-keurmerk garandeert dus geenszins dat een wijn duurzaam wordt geproduceerd. Voor ons als importeur is dit keurmerk dan ook zeker niet heilig. U zult daarom op onze website geen aparte pagina vinden voor biologische wijnen, juist omdat het in onze ogen zo weinig zegt over de ecologische voetafdruk van de wijn en hoe hij gemaakt is. Wij kiezen onze producenten allereerst uit op de kwaliteit van hun wijnen, maar zeker ook op hun filosofie achter het wijn maken. Een biologische wijn in een loodzware fles, dat is wat ons betreft tegenstrijdig. Zo’n wijn zullen wij niet snel in ons assortiment opnemen. Of we zullen op zijn minst de producent ervan proberen te overtuigen om in de toekomst voor een lichtere fles te kiezen. En een biologisch wijnhuis dat van onder tot boven volhangt met airconditioners: idem dito.
Voor u als wijnliefhebber is het echter ondoenlijk om aan een fles alleen af te lezen of de wijn op een duurzame manier gemaakt is. Hier ligt dan ook een belangrijke taak voor ons als importeur. Bij Okhuysen werken we vaak al jarenlang met producenten die we goed kennen en waarvan wij precies weten hoe ze werken. Dat kan biologisch zijn of niet, maar u kunt ervan uitgaan dat al onze producenten werken met het grootste respect voor hun eigen grond. Wij kennen als geen ander de verhalen van onze wijnmakers, wij kennen hun specifieke situatie en hun overwegingen. Daarom kunnen we precies uitleggen waarom die ene producent vanuit financiële beweegredenen wel biologisch werkt, maar niet gecertificeerd is of waarom een producent uit Bordeaux er in 2021 voor koos om wél te sproeien tegen meeldauw.
Kortom, een gezonde, verantwoorde manier van wijn maken is voor Okhuysen altijd een vereiste binnen de samenwerking met onze producenten geweest. Hoe dat precies wordt ingevuld, kan per producent, per streek, of zelfs per vallei verschillen. Onder het huidige bio-keurmerk ben je in sommige gebieden op dit moment juist niet duurzaam bezig en dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn. Tijdens onze reizen is dit meer dan ooit een onderwerp van gesprek. Er is bij onze producenten een grote behoefte om schoner en duurzamer te werken, maar de bestaande regelgeving frustreert regelmatig dit proces. Maar we constateren ook dat er hier en daar wat beweging is en zijn dan ook hoopvol dat er in de nabije toekomst het een en ander op dit gebied zal gebeuren, in positieve zin. Staar u op dit moment daarom niet blind op een keurmerk, maar vraag onze adviseurs het verhaal achter een wijn te vertellen. Wij verzekeren u: zij doen niets liever!
