De wonderlijke wereld van de wijnjournalistiek

Door Xavier Kat, 29 February 2024

Begin dit jaar begon bij ons de telefoon te rinkelen en simultaan werden we overspoeld door mails. Of we het nieuwe oogstjaar Sassicaia al aan gingen bieden en of er vooruit ingeschreven kon worden op de wijn? Een blik op de website van Robert Parker bevestigde al snel onze vermoedens: Sassicaia 2021 had zojuist een maximale score van 100 punten ontvangen. Robert Parker verkocht zijn naam en zijn Wine Advocate al in 2012 aan Aziatische investeerders, die het op hun beurt in 2017 aan de Guide Michelin verkochten. Parker zelf is al jaren met pensioen, maar de invloed van zijn 100-punten-systeem is onverminderd groot. Maar wat wil 100 punten nu helemaal zeggen? Is deze perfectie absoluut en door iedereen te proeven of spelen smaak en voorkeur hierin ook een rol? Proeven alle journalisten onder dezelfde omstandigheden en op hetzelfde moment? En als dat niet zo is, kan dit dan nog invloed hebben? Op deze en andere vragen zal ik u in dit stuk antwoord proberen te geven.

Kennis vergaren
Over wijn raak je nooit uitgeschreven, al zeker niet omdat er ieder jaar weer een nieuwe oogst beschikbaar komt, met z’n eigen verhaal. Daarnaast zijn er altijd innovaties, trends en andere ontwikkelingen. De wereld van wijn is gewoonweg zeer boeiend, maar tegelijkertijd hevig complex, wat continu vraagt om uitleg en duiding. Mijn boekenkast op kantoor staat vol met allerlei wijnboeken, waarvan sommige teruggaan tot de jaren vijftig van de vorige eeuw. Standaardwerken van Alexis Lichine, Féret, Michael Broadbent, Hugh Johnson en Hubrecht Duijker staan naast die van Robert Parker, Gert Crum, Jancis Robinson, Jamie Goode, Michel Bettane, en vele anderen. Er zijn nu eenmaal heel veel mensen bezig met en geïnteresseerd in wijn. En hoe meer je ervan weet, hoe groter de behoefte wordt om er nog meer van te weten. Naast alle wijnboeken zijn er de gespecialiseerde wijnbladen als Decanter, WineSpectator, Wine Enthusiast, Perswijn, La Revue du Vin de France, Bourgogne Aujourd’hui, Falstaff en de websites van Robert Parker’s Wine Advocate, Jancis Robinson, Vinous, Tim Atkin, Jeb Dunnuck, Wine Searcher en anderen. Veel van deze tijdschriften en websites voorzien wijnliefhebbers van actualiteiten en zetten daarnaast volop in op het proeven en beoordelen van wijnen, met bijbehorende rapportcijfers. Deze onafhankelijke scores moeten de consument helpen in het maken van hun aankoopkeuzes. Maar in sommige gevallen reikt de invloed veel verder.

Wijncriticus
Het was Robert Parker Jr., een jurist en geschiedkundige, die de term wijncriticus uitvond. Ook eerder waren er al wijnjournalisten die onafhankelijke aanbevelingen deden, maar hij was degene die voor het eerst een puntenschaal van 50 tot 100 introduceerde. Hij wilde Amerikaanse wijnliefhebbers van onafhankelijk advies voorzien, zonder enkele belangenverstrengeling. In 1978 publiceerde hij zijn eerste nieuwsbrief onder de naam The Baltimore-Washington Wine Advocate, later kortweg The Wine Advocate. Zijn invloed in Amerika groeide snel en toen hij in 1983 – als een van de weinige critici – schreef dat het oogstjaar Bordeaux 1982 super was, kreeg dit wereldwijd veel aandacht. Tot op de dag van vandaag is 1982 een meer dan gemiddeld gezocht jaar, met hogere prijzen, en zijn veel van de wijnen veertig jaar later nog altijd schitterend. De invloed van Parker reikte al snel tot ver buiten Amerika, waar die van veel andere schrijvers en gidsen veelal beperkt blijft tot het land waarin ze actief zijn. Neem James Halliday in Australië, of La Revue du Vin de France (RVF) in Frankrijk, Platter’s in Zuid-Afrika, Gambero Rosso in Italië, Peñin in Spanje. Uitzondering is wellicht de Engelstalige pers met Decanter, Jancis Robinson, Vinous en WineSpectator. Maar de invloed van Robert Parker’s Wine Advocate is ongeëvenaard. Hij kon wijndomeinen maken en breken. Een score van 90 en hoger in The Wine Advocate deed niet alleen de vraag naar de betreffende wijn sterk toenemen, maar had ook een prijsopdrijvend effect. Zozeer dat wijnproducenten hun manier van wijnmaken aan begonnen te passen aan de smaak van Parker.

Score-inflatie
Wat die smaak was? Parker hield – kort door de bocht – van veel rijpheid, volheid, romigheid en geuren en smaken die worden afgegeven door het eiken vat. Het werd in de wijnwereld een stroming die de naam Parkerisatie droeg, die rond de millenniumwisseling zijn hoogte-, of in mijn ogen liever gezegd dieptepunt, beleefde. Met de opwarming van het klimaat, beter wijngaardbeheer en sterk verbeterde technische kennis in de wijnkelders, werd het op grote schaal steeds makkelijker dit soort wijn te maken.

En terwijl onder invloed van Parker de gemiddelde kwaliteit aan de onderkant van de markt steeg, gebeurde dit aan de bovenkant ook. Het zorgde voor een totale score-inflatie, waardoor 90 punten al lang niet meer genoeg was. Om écht een positief effect te zien op de prijsontwikkeling was een minimale score van 95 nodig, dicht tegen die perfecte score van 100 aan.

Culturele verschillen
Zo halverwege de jaren tien van deze eeuw kwam er het eerste verzet tegen de Parkerisatie. De kritiek was dat – met name de rode – wijnen steeds meer op elkaar begonnen te lijken. De herkomst en druif zouden niet meer herkenbaar zijn en er was gebrek aan expressie van het terroir. Feitelijk was het gemakkelijk om dit soort gebodybuilde wijnen in iedere kelder te maken: wijnen met veel makeup, die de pure schoonheid domineerde. Druiven als pinot noir, en daarmee de rode wijnen van de Bourgogne, kregen weinig aandacht en scoorden (te) laag. Ze waren wellicht te licht, te fragiel voor iemand als Parker en bovendien compleet afwijkend van het gezochte smaakprofiel. Vanuit andere hoeken kwam nu steeds meer het verwijt dat de Amerikaanse smaak, met een sterke voorkeur voor zoet in al het eten, zich vanuit commercieel belang opdrong aan de ‘meer verfijnde’ Europese smaak. Engelse journalisten begonnen zich steeds nadrukkelijker af te zetten tegen Parker en de zijnen. Symbolisch voor deze periode was de clash tussen Robert Parker en Jancis Robinson over de 2003 van Château Pavie. Tijdens de primeur proeverijen in Bordeaux omschrijft Robinson deze wijn als eerder een port dan een Bordeaux, veel te zoet, zwoel en overrijp in haar ogen. Ze scoort de wijn 12 uit 20, een zéér lage beoordeling voor een dergelijke prestigieuze en kostbare wijn. Parker ageert hier fors tegen. Volgens hem is de Pavie 2003 een van de topwijnen van het jaar en hij geeft de wijn een potentiële maximale score van 100 punten. Hij hint zelfs naar een persoonlijke vete tussen Robinson en eigenaar Gérard Perse. In reactie claimt Robinson de wijn blind te hebben geproefd, wat Parker op zijn beurt in twijfel trekt, omdat de fles van Pavie afwijkend van vorm is en daarmee – zelfs ingepakt – altijd herkenbaar. Andere journalisten bemoeien zich met de discussie. Ook de Franse pers is geneigd om de Pavie een zeer goede wijn te vinden. De Engelsen daarentegen blijven mopperen over de opulentie van de wijn. Klaarblijkelijk spelen er naast persoonlijke voorkeur ook culturele verschillen mee.

Er is dus iets van strijd gaande tussen de meest invloedrijke proevers in de wereld van de internationale wijnjournalisten, maar de tegenstelling tussen de Amerikaanse en Engelse pers lijkt de laatste jaren wat verkleind. Ten eerste is de stijl van de wijnen opgeschoven richting frisheid, doordrinkbaarheid en terroir, maar ook zien we dat de grotere platforms een keur aan internationale proevers in de gelederen heeft. Zo is dé grote man van dit moment bij The Wine Advocate William Kelley, een relatief jonge Engelsman, met een grote voorliefde voor en kennis van de Bourgogne en de Champagne. Het kan verkeren. Mede onder zijn invloed is niet alleen de interesse in deze gebieden onder de kapitaalkrachtige verzamelaars en wijninvesteerders verder toegenomen, maar zijn ook de prijzen flink gestegen.

Boze boeren
Robert Parker discipel Antonio Galloni, die in 2013 The Wine Advocate verliet om zijn eigen platform Vinous te starten, koos voor het scoren van de wijnen eveneens voor een 100-puntenschaal. Zijn motivatie was dat je als journalist positie moet durven innemen, iets wat je met het geven van sterren in zijn ogen onvoldoende doet. Iedere wijn heeft iets definitiefs, zo stelt Galloni. Dan rijst direct de vraag hoe definitief zo’n score dan helemaal is. Want is proeven niet ook een momentopname? Als de Bordeauxwijnen en primeur, van het vat, worden geproefd en de wijn dus nog in zijn opvoeding zit, kunnen we dan wel echt een definitief oordeel vellen? Robert Parker gaf bijvoorbeeld tijdens het en primeur nooit één definitieve score, maar altijd een indicatie met 1 tot 3 punten ertussen, bijvoorbeeld een score van 92 tot 94, of zelfs 92 tot 95. Twee jaar later werden alle wijnen na botteling nog eens geproefd en ontvingen dan een nieuwe score. Zo doen ze het nog steeds bij The Wine Advocate. Maar soms pakt het heel anders uit, bijvoorbeeld als een andere journalist, met zijn of haar eigen smaak, het stokje heeft overgenomen. Vrij recent verliet Lisa Perrotti The Wine Advocate. Zij had de Bordeauxs 2019 en primeur geproefd, maar de definitieve bottelingen werden beoordeeld door ‘bourgogneman’ William Kelley. Niet heel vreemd dat daar andere resultaten naar voren kwamen. En of de duvel er mee speelt, betrof een van de opvallendste aanpassingen in score de 2019 Pavie. Perrotti had de wijn een perfecte en primeur- score gegeven van 97-100. Kelley beoordeelde de wijn met een schamele 94+. Voor de speculatieve koper (de kopers die hopen op waardestijging om een wijn na enkele jaren met winst van de hand te doen) was dit een flinke tegenvaller, maar ook eigenaar Gérard Perse was woest. Zozeer dat hij Kelley niet toeliet op het chateau om het nieuwe oogstjaar en primeur te komen proeven.

In de laatste twintig jaar zijn nogal wat journalisten en wijnbladen naar Amerikaans voorbeeld overgestapt van het geven van sterren en het waarderen op een twintig-puntenschaal naar een 100-punten schaal. Zo willen ze internationaal meer impact creëren, maar ook meer eenduidigheid voor de consument. Daarmee neemt de kans op maximale scores van 100 punten verder toe. Het geven van 100 punten is een zeer machtig instrument voor journalisten. Het zet niet alleen de wijn, het domein en de wijnmaker volop in de schijnwerpers, maar ook de journalist in kwestie. Een beknopte analyse van de scores op platforms van Vinous, The Wine Advocate en James Suckling laat zien dat het scoreverloop uiteenloopt. Zo is de kans op een perfecte score bij The Wine Advocate drie keer hoger dan bij Vinous, maar tegelijkertijd heeft The Wine Advocate ook meer lagere scores van onder de 88 dan Vinous. Beide platforms geven het grootste aantal wijnen dat zij proeven 90 punten.

James Suckling scoort alle wijnen gemiddeld ruim twee punten hoger dan de anderen. Een platform als WineSpectator is er trots op dat het nauwelijks 100 punten geeft. Dit komt volgens hen omdat alle wijnen blind worden geproefd. De proever weet niet welke cuvée van welke producent er in zijn of haar glas zit, hoogstens de streek en het oogstjaar. Op deze wijze is er geen bevestigend vooroordeel, dat voortkomt uit de reputatie van domein, wijnmaker, herkomst/ wijngaard of prijs. De proever zal daardoor extra kritisch proeven, maar ook voorzichtig zijn, zowel richting een overdreven hoge dan wel lage score. Een wijnmaker kan ook geen aanstoot nemen aan de score, het was immers een objectief oordeel. Het niet-blind proeven aan de andere kant maakt het bijna onmogelijk om volledig objectief te zijn.

Toch zijn er de nodige proevers en platforms die deze laatste vorm van proeven verkiezen, omdat ze juist door alle voorkennis een diepere en preciezere analyse kunnen maken. Ook is een vaak gehoord argument dat bij blind geproefde wijnen juist door het ontbreken van context de proefkanonnen – de geconcentreerde, heftige en opulente wijnen – het vaak winnen, omdat ze de elegantere wijnen overschaduwen. Daarentegen moeten we bij het niet-blind proeven durven te vertrouwen op de objectiviteit van de wijncriticus. Bij Decanter en RVF worden beide vormen van proeven naast elkaar gehanteerd. De panel tastings van Decanter zijn altijd blind en worden uitgevoerd door meerdere proevers tegelijk, hun scores worden gemiddeld. Een perfecte score komt op zo’n moment nauwelijks voor. Ook WineSpectator heeft panel tastings, waarbij er altijd een hoofdexpert is die doorslaggevend is in de finale score. Enkele weken geleden vertelde Hubrecht Duijker me altijd tegen het scoren van wijnen geweest te zijn. “Net als Hugh Johnson” voegde hij daaraan toe. “Je geeft een schilderij of muziekstuk toch ook geen punten? Bij Parker kijken de mensen alleen nog naar de scores, maar de hele proefnotitie, de motivatie achter de punten, lezen ze niet. En die zorgt nu precies voor alle context!”

Bevooroordeeld
In alle jaren van zelf proeven weet ik inmiddels dat je altijd naar een bepaalde verwachting toe proeft. Als je weet dat de wijn in je glas heel kostbaar is, dan doe je er alles aan om de bijzondere kwaliteiten in de wijn te proeven. Onze eigen Bas Kastelein deed jaren geleden een blindproeverijtje met collega’s. In een lege fles van Vieux Château Certan, een topwijn uit Pomerol, met een duidelijk herkenbare roze capsule, schonk hij een Bordeaux van lager kaliber van de andere oever van Bordeaux. De flessen waren in zilverfolie verpakt, maar bij deze fles zorgde hij dat er een klein stukje van de capsule zichtbaar was. Het zal u niet verbazen dat enkele van de oplettende proevers een profiel proefden van merlot en cabernet franc – het kon bijna niet anders dan dat dit een pomerol was van een zeer hoog niveau…

Alhoewel de invloed van de wijncritici nog immer groot is, moeten we ons de vraag stellen of de moderne consument dezelfde behoefte heeft aan de aanbevelingen en oordelen van de experts. In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw raakten steeds meer Amerikanen geïnteresseerd in de wijnen uit Europa, die ze nauwelijks kenden. De Amerikaanse wijncritici boden hen houvast bij hun aankopen. Maar de huidige wijndrinker is breder geïnteresseerd, durft risico’s te nemen en wil nieuwe dingen ontdekken. Ze gaan ook meer af op het oordeel van gelijkgestemden en niet per se op dat van een wijncriticus met diens eigen voorkeur. Bij Okhuysen proberen we door middel van wijn-, domein- en streekinformatie in combinatie met proefnotities onze klanten zo goed mogelijk te informeren over de stijl, kwaliteit en smaak van de wijnen. Betekent dit dat wij bij Okhuysen tegen het geven van punten zijn? Nee, dat zijn we niet. Sterker nog: als wij op zoek zijn naar een nieuw domein, raadplegen we ook zeker de proefnotities van gerenommeerde journalisten. Daarnaast maken we er ook commercieel gezien regelmatig handig gebruik van bij het aanprijzen van onze wijnen. Voor Bordeaux en primeur geven we zelf ook scores om onze trouwe klanten, die afgaan op onze kundigheid, wat extra houvast te geven. Een score is in onze ogen echter nimmer iets absoluuts, zeker niet als het wijnen betreft die pas tien tot vijftien jaar later gedronken gaan worden.